Fotografie ze zbiorów Muzeum pokazują również inne oblicze miasta i uświadamiają skalę zmian, których początek wiąże się ze stabilizacją sytuacji politycznej w Galicji, która w 1867 r. uzyskuje daleko idąca autonomię. Już w końcu XIX stolica Podhala w imponującym tempie rozbudowuje się i modernizuje, odrabiając lata zaniedbań cywilizacyjnych i gospodarczych. Powstaje szereg inwestycji miejskich, budowane są gmachy użyteczności publicznej, które do dziś stanowią wizytówkę miasta. Charakterystyczne jest to, że te szeroko zakrojone plany przeprowadzano z wielką pieczołowitością i uwagą, tak, żeby to co nowe i nowoczesne nie kolidowało ze starym porządkiem i tradycją architektoniczną. Murowane, piętrowe gmachy Szkoły Męskiej i Żeńskiej (już nieistniejące) wraz z „Sokołem”, których skala znacznie wykraczała ponad zastaną parterową zabudowę miasta, zlokalizowano na Małym Rynku, który dzięki temu staje się drugim reprezentacyjnym placem miasta (fot. 185, 386, 358, 392, 232). W 1909 r. Mały Rynek przemianowano na Plac Słowackiego, na pamiątkę setnej rocznicy urodzin poety, na fali patriotycznych manifestacji podkreślających ciągłość pamięci o polskiej kulturze. W roku 1912 podjęto decyzję o wyburzeniu budynku starej szkoły, znajdującego się u zbiegu Placu Słowackiego i ulicy Szkolnej. W zbiorach Archiwum Państwowego w Nowym Targu zachowało się zdjęcie starej szkoły, którą w już roku 1842 podniesiono do rangi szkoły głównej. Kiedy naukę przeniesiono do powstałego nieopodal nowego gmachu szkolnego, mieścił się w niej urząd pocztowy. W tym samym, 1912 roku, Komisja Upiększania Miasta podjęła się uporządkowania powstałego po rozbiórce terenu. Może warto przypomnieć, że materiały z rozebranej szkoły gospodarny samorząd miejski sprzedał w drodze licytacji, a cały Plac Słowackiego postanowiono obsadzić drzewami. (fot. publikowana w albumie: „Stary Nowy Targ”) Na zdjęciach tutaj prezentowanych budynek Szkoły Męskiej posiada już dobudowane w 1925 r. piętro, na którym mieściło się Seminarium Nauczycielskie (fot 358, 386). W 1934 r. przed gmachem szkoły stanął pomnik Władysława Orkana (fot. 218), przed którym bardzo chętnie stawali nowotarżanie i pozowali do pamiątkowych fotografii (fot. 257, 443). |
W latach 1931-32 przestrzeń Placu Słowackiego dopełnił posadowiony naprzeciw „Sokoła”, zaprojektowany przez Jana Stefana Meyera, narożny gmach Komunalnej Kasy Oszczędności, dziś siedziba Urzędu Miasta (fot. 385). Zespół tych budynków fotografowany nie z perspektywy Placu Słowackiego, a z północnej strony, znad Dunajca, tworzy wraz z kościołem św. Katarzyny malowniczą panoramę miasta zwróconego w stronę rzeki. Ciekawe, że fotografia z kolekcji widoków wykonanych podczas okupacji przez Z. Sułkowskiego (fot.395) jest dokładnym powtórzeniem ujęcia, które znamy z fotografii wykonanej również przez niego, jeszcze przed wojną, w roku 1925 (zdjęcie w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem). Widok jest ten sam, plebania, kościół św. Katarzyny, szkoła i „Sokół” trwają na swoich miejscach na wysokim brzegu Dunajca, którego spokojne wody obmywają brzeg, porośnięty łozami. Inna jest tylko pora roku i inne są czasy, ale spokój pejzażu zastygłego w zimowej szacie jest doskonale obojętny na wojnę, która toczy się na świecie i która również niedługo tutaj dotrze. Rankiem, 29 stycznia 1945 r., po wkroczeniu Armii Czerwonej do Nowego Targu, na skutek wybuchu miny pozostawionej przez wycofującego się okupanta w budynku szkoły męskiej rozprzestrzenił się pożar, którego płomienie zniszczyły oba szkolne gmachy. Zachodzące w mieście zmiany z pasją dokumentalisty i reportera utrwalał Edward Morawetz. W 1913 r., niedługo po swoim przyjeździe do Nowego Targu, towarzyszył uroczystości otwarcia szpitala miejskiego. Nowoczesny jak na owe czasy budynek pięknie wpisywał się swoją architekturą w gorczańskie zbocza Działu, co zauważył również reporter „Gazety Podhalańskiej”, który z zachwytem donosił czytelnikom: „Szpital to wspaniała budowla położona w miejscu wprost wymarzonym. Przecudny widok na Dunajec, rozległą Dolinę Nowotarską i w dali stojące Tatry muszą usposabiać chorych jak najlepiej” ( „Gazeta Podhalańska” 1913, z dn. 14 grudnia). Z uroczystości otwarcia zachowało się pamiątkowe zdjęcie Komitetu Budowy Szpitala, zrobione na tle elewacji frontowej (fot. 209). |