Jesteś tutaj

Fotografie ze zbiorów Muzeum Podhalańskiego w Nowym Targu

26 listopada 1966 w Nowym Targu otwarto Muzeum Regionalne PTTK, które dziś nosi nazwę Muzeum Podhalańskiego im. Czesława Pajerskiego. Czesław Pajerski (1931-2000) był   inicjatorem powstania regionalnej, muzealnej placówki w Nowym Targu i długoletnim społecznym kustoszem Muzeum. Dzięki jego staraniom wśród gromadzonych przez Muzeum zbiorów z zakresu etnografii, kultury i historii regionu znalazły się również fotografie o tematyce nowotarskiej, które pozyskiwał ze zbiorów prywatnych i kolekcji instytucji publicznych. Zbiór zdjęć przez kolejne lata powiększał się dzięki darowiznom oraz depozytom i liczy obecnie kilkaset oryginalnych fotografii i reprodukcji z okresu od końca XIX wieku do lat siedemdziesiątych XX stulecia. Przedstawiają one widoki Nowego Targu, dokumentują ważne wydarzenia z historii miasta, życie kulturalne, gospodarcze, religijne oraz codzienne sprawy i zajęcia mieszkańców. Wiele z nich to portrety nowotarżan, które wykonali działający w mieście fotografowie zawodowi. Do najbardziej interesujących pozycji należą m.in. najstarsze fotografie przedstawiające nieistniejące już pejzaże miasta, zdjęcia pomieszczone w Księdze Pamiątkowej Związku Hallerczyków, obrazy z okresu okupacji niemieckiej sygnowane przez zakład fotograficzny Zbigniewa Sułkowskiego z Zakopanego oraz zdjęcia ze zbiorów notariusza Stanisława Pęksy i sędziego Karola Ptasia, jak również fotografie wykonywane w okresie międzywojennym przez uczniów gimnazjum w ramach Kółka Fotograficznego, kierowanego przez profesora Józefa Bryniczkę. W roku 2000 zbiory wzbogaciło pokaźne archiwum zdjęć najbardziej znanego nowotarskiego fotografa zawodowego, Edwarda Morawetza, przekazane do Muzeum przez jego córkę Irenę Starczowską.

Fotografie z zbiorów Muzeum były wielokrotnie prezentowane na różnych wystawach. W roku 1974, między innymi dzięki staraniom Czesława Pajerskiego, w Liceum Ogólnokształcącym w Nowym Targu, pokazano ocalone przez niego stare zdjęcia dokumentujące dzieje gimnazjum nowotarskiego, druki ulotne i pierwszy sztandar szkoły. Wystawa ta przerodziła się w stałą ekspozycję Muzeum Regionalnego PTTK urządzoną w  pomieszczeniach dawnej kaplicy gimnazjalnej. (fot. ze zbiorów A. Nowaka. Na zdjęciu członkowie Rady Muzealnej działającej od 1967 r. pod przewodnictwem mecenasa Adama Szoskiego, oraz nauczycielki Liceum. Od lewej stoją: Józef Rayski, Adam Szoski, Antoni Nowak, Aniela Stołowska, Zofia Stopka, Aleksander Stal, Stanisław Bafia i Czesław Pajerski).

Muzeum Podhalańskie było autorem i organizatorem wielu wystaw tematycznych, na których prezentowane były najcenniejsze i najciekawsze zdjęcia, jak choćby: „Nowy Targ na przełomie XIX i XX wieku” (1994 r.), „Aby nie przepadło na zawsze. Nowy Targ w fotografii Edwarda Morawetza” (2000 r.), dwie jubileuszowe ekspozycje o dziejach nowotarskiej straży pożarnej w roku 2001 i 2011, „Szalone lata XX-te i XXX-te XX wieku - rozrywki nowotarżan”, czy „Nowotarski sport w pierwszej połowie XX wieku”. Warto przypomnieć, że w 1984 r. w Spółdzielczym Domu Kultury odbyła się sesja naukowa „Z przeszłości Nowotarszczyzny”, której towarzyszyła wystawa „Nowy Targ w XIX i XX wieku  w fotografii”, którą przygotował Antoni Nowak. Był on również inicjatorem konkursu „Portrety nowotarżan”, ogłoszonego w 1991 r. przez Podhalańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Nowym Targu we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury. Jego pokłosiem była piękna ekspozycja w salach MOK. W 1990 r., również w Miejskim Ośrodku Kultury, odbyła się wystawa fotografii  rodziny Morawetzów, na której oprócz prac nestora rodu Edwarda Morawetza prezentowane były zdjęcia jego syna Kazimierza oraz wnuków: Krzysztofa i Gabrieli.

Zainteresowanie starą fotografią nowotarską przekłada się również na publikacje. Od wielu lat historycy i badacze regionaliści korzystają ze zbiorów Muzeum, traktując zachowane zdjęcia nie tylko jako materiał ilustracyjny, ale i ważny przyczynek do lepszego poznania dziejów miasta. Pierwszy artykuł dotyczący nowotarskiej fotografii, autorstwa Antoniego Nowaka, ukazał się w monografii „Dzieje miasta Nowego Targu” w 1991 r. Wiele zdjęć ze zbiorów Muzeum zostało opublikowanych i omówionych w wydawnictwach albumowych: „Stary Nowy Targ. Na rycinach, obrazach i kartach pocztowych” A. Nowaka i A. Nowak (1996 r.) oraz w książce „Nowy Targ. Obrazki z miasteczka dwóch kultur” A. Majorczyk z roku 2007. Archiwalne zdjęcia ukazały się w pracy B. Kowalik „Nowy Targ 1867-1918. Pół wieku, które zmieniło oblicze miasta” (2006 r.), czy choćby w kolejnych numerach rocznika „Almanach Nowotarski”. W pierwszym numerze „Almanachu Nowotarskiego” z 1996 r. Czesław Morawetz zamieścił szkic biograficzny poświęcony swojemu ojcu Edwardowi - fotografowi Nowego Targu.   

 

Muzeum Podhalańskie w ramach projektu „Ocalić od zapomnienia. Fotografie polsko-słowackiego pogranicza” podjęło się opracowania i zdigitalizowania swoich zasobów oraz udostępnienia ich szerokiej publiczności na stronie internetowej w albumie „Nowy Targ”. W albumie prezentowane są ponadto zdjęcia użyczone przez uczestników konkursu na najciekawsze fotografie dotyczące historii Nowego Targu, który Muzeum przeprowadziło w trakcie realizacji projektu.

Dzięki technologii cyfrowej archiwalne zdjęcia mogą zaistnieć na największym forum publicznym, jakim jest dziś sieć internetowa. Fakt ten cieszy, tym bardziej, że album „Nowy Targ” to pierwszy tak obszerny przegląd spuścizny fotograficznej  z okresu od końca XIX wieku do roku 1945. I mimo że zgromadzone tu zdjęcia nie wyczerpują historii nowotarskiej fotografii, to poszerzają naszą wiedzę o tych nieodległych przecież czasach i składają się  na wielowymiarowy portret miasta, jakie dziś, na początku XXI wieku, już nie istnieje. W przeciągu zaledwie stulecia, naznaczonego dwiema wojnami, doświadczeniem życia w ustroju socjalistycznym, dylematami i rozterkami kształtującej się na nowo demokracji i samorządności lokalnej, zmienił się charakter, oblicze i skala miasta. Na zdjęciach bez trudu rozpoznajemy miejsca i charakterystyczne sylwetki: kościoła św. Katarzyny, ratusza miejskiego, poszczególne domy i kamieniczki Rynku, gmachy gimnazjum, szpitala, czy „Sokoła”, ale jednocześnie bardzo wyraźnie dostrzegamy piętno czasu, który bezpowrotnie przeminął, to, jak bardzo współczesny Nowy Targ różni się od tego miasta, którego widoki zachowały się na starych fotografiach.

Sepiowe i czarno-białe archiwalne fotografie, wykonane przez działających w Nowym Targu fotografów zawodowych: Stanisława Bochyńskiego, Józefa Stefana Christa, Edwarda Morawetza i Franciszka Rozłuckiego,  czy przez zakopiańskie zakłady  Stanisława Zdyba i   Józefa Oppenheima oraz Zbigniewa Sułkowskiego i anonimowych autorów,  których nazwisk dziś nie potrafimy ustalić, udokumentowały i zapamiętały widoki często już utracone, ludzkie twarze i ulotne chwile, sceny małomiasteczkowego życia, przebrzmiałe wydarzenia i sytuacje. Z sentymentem i wzruszeniem, a może i z pasją badacza, możemy pochylić się nad  przeszłością utrwaloną na fotografiach, aby odnaleźć i ocalić od zapomnienia choćby część historii i ducha minionego czasu.